2020 dağlık karabağ savaşı'na uluslararası tepkiler ne demek?

2020 Dağlık Karabağ Savaşı'na karşı verilen resmî tepkilerin listesidir.

AGİT Minsk Grubu

1992'den beri Dağlık Karabağ ihtilafında barış sürecine arabuluculuk yapmaktan sorumlu AGİT Minsk Grubu, 2 Ekim 2020'de çatışmayı kınadı ve çatışmaya dahil olanları sivilleri koruma yükümlülüklerine saygı göstermeye çağırdı. Minsk Grubu, çatışmaya "bölgesel aktörlerin müdahil olması hâlinde" barış sürecinin ve bölgesel istikrarın zarar göreceğini belirtti.¹² Grup derhal ateşkes ve "iyi niyetle ve ön koşul olmaksızın" esaslı müzakere çağrısında bulundu.³

Kuruluşlar

Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres, ardından Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi ve devamında Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel, 1 ve 5 Ekim 2020'de Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın (AGİT) yaptığı gibi⁴ çatışmaların karşılıklı olarak durdurulması çağrısında bulundu. Kapalı bir konsey toplantısının ardından Güvenlik Konseyi güç kullanımını kınadı ve Genel Sekreter'in çatışmayı derhal durdurma, gerginliği azaltma ve anlamlı müzakerelere dönme çağrısını yineleyerek "büyük ölçekli askerî eylemler", ölü sayısı ve savaşın sivil nüfus üzerindeki etkisinden duyulan endişeyi dile getirdi. Ayrıca AGİT'in "merkezi rolüne" tam destek vererek her iki tarafı da ön şartlar koymadan diyalog için işbirliği yapmaya çağırdı.⁵ 18 Ekim 2020'de BM Genel Sekreteri, Ermenistan ve Azerbaycan'ı insani ateşkese saygı göstermeye çağırdı ve sivillere yönelik saldırıları kınadı.⁶ Benzer şekilde NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, çatışmaların boyutunun artmasıyla ilgili derin endişelerini dile getirdi ve tarafları derhal çatışmayı durdurmaya ve barışçıl bir çözüme doğru ilerlemeye çağırarak NATO üyesi Türkiye'yi de bu amaçla nüfuzunu kullanmaya çağırdı.⁷⁸ Stoltenberg, NATO'nun tarafsızlığını ifade ederek "Ermenistan ve Azerbaycan'ın 25 yıldan uzun süredir NATO ortakları için değerli ülkeler olduğunu" söyledi.⁹ NATO ve Avrupa Birliği (AB), Türkiye'nin çatışmaya dahil olmasını alenen eleştirmeyi reddettiler.¹⁰¹¹

Amerikan Devletleri Örgütü Genel Sekreteri Luis Almagro, Azerbaycan'ın düşmanlıklara son vermesini talep ederken,¹² Türk Keneşi Ermenistan'ın işgal altındaki Azerbaycan topraklarından kayıtsız şartsız çekilmesini talep etti¹³ ve Türk dünyasının "kardeş Azerbaycan"ın yanında yer olduğunu ekledi.¹⁴ İslam İşbirliği Teşkilatı da Ermeni tarafının "provokasyonlarını" kınadı.¹⁵ Devamında Ermenistan'ın 10 Ekim 2020 insani ateşkesini ihlal etmesi konusunda endişelerini dile getirerek İKT'nin ve BM Güvenlik Konseyi'nin tutumunu vurguladı ve Azerbaycan'ın egemenliğine, toprak bütünlüğüne ve uluslararası kabul görmüş sınırlarına saygı duyduğunu teyit ederek siyasi bir çözüm bulunması çağrısında bulundu.¹⁶

19 Ekim 2020'de Rusya, Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa'nın talebi üzerine Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Dağlık Karabağ'daki durumla ilgili kapalı istişarelerde bulundu.¹⁷ Görüşmelerin ardından Güvenlik Konseyi Başkanı adına bir bildirge taslağı hazırlandı. Taslak bildirgede konuyla ilgili önceki BM Güvenlik Konseyi kararlarına atıf yapılmıyordu. Hikmet Hacıyev'e göre bu bildirge ağırlıklı olarak Rusya ve Fransa tarafından hazırlanmıştı.¹⁸ Ancak Güvenlik Konseyi'nin daimi olmayan Bağlantısızlar Hareketi üye ülkeleri, BM Güvenlik Konseyi kararlarına atıfta bulunulması gerektiği konusunda ısrar ederek sessizlik prosedürünü iki kez ihlal ettiler. Bağlantısızlar Hareketi üye ülkelerinin ısrarcı tutumunun ardından söz konusu taslak resmen geri çekildi.

Bağlantısızlar Hareketi'nin de başkanı olan¹⁹ Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, aralarında Endonezya, Nijer, Tunus, Vietnam, Güney Afrika, Saint Vincent ve Grenadinler ve Dominik Cumhuriyeti'nin de bulunduğu ülkelere "adil duruşlarından" dolayı teşekkür etti ve üye devletlerin çıkarlarını, uluslararası hukuku ve uluslararası kuruluşlardaki adaleti savunmaya devam edeceğini belirtti.²⁰

Ülkeler

Rusya

AGİT Minsk Grubu'nun eş başkanı olan Rusya'nın bu çatışmadaki ana rolü arabuluculuk olmuştur. 2 Ekim 2020'de, grubun diğer iki eş başkanı Fransa ve ABD ile birlikte Dağlık Karabağ'daki çatışmaların derhal durdurulması çağrısında bulundu ve her iki taraftan da müzakerelere ön koşul olmaksızın devam etmesini istedi.²¹ 6 Ekim 2020'de Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ve İranlı mevkidaşı Muhammed Cevad Zarif, Suriye ve Libyalı paralı askerlerin Türkiye'nin olası desteğiyle Dağlık Karabağ sorununa dahil olmasından duydukları endişeyi dile getirdi.²²²³ Hem Rusya hem de Ermenistan iki taraflı bir savunma paktının parçası olmasında karşın 8 Ekim 2020'de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, çatışmaların Ermenistan topraklarında olmadığını ve bu nedenle Rusya'nın mevcut çatışmaya müdahale etmeyeceğini ifade etti.²⁴ Ayrıca Rusya'nın hem Ermenistan hem de Azerbaycan ile iyi ilişkilerinin olduğunu belirtti. 9 Ekim 2020'de Lavrov, Moskova'da Ermenistan ve Azerbaycan Dışişleri Bakanları arasında 10 saatlik görüşmelerin ardından varılan ateşkes kararına aracılık etti. Ancak ateşkes çabucak bozuldu.²⁵ Putin, 22 Ekim 2020'de Ermeniler ve Azeriler arasındaki çatışmaların köklü olduğunu belirterek 1980'lerde yaşanan Ermenilere karşı düzenlenen Sumgayıt Pogromu'na atıfta bulundu.²⁶²⁷

Amerika Birleşik Devletleri

27 Eylül 2020'de Amerika Birleşik Devletleri başkanı Donald Trump, yönetiminin "çatışmaya çok güçlü bir şekilde baktığını" ve onu durdurup durduramayacağını kestirmeye çalıştığını" söyledi.²⁸ Başkan adayı ve eski Başkan Yardımcısı Joe Biden ise Azerbaycan askerlerinin Dağlık Karabağ’da ilerlemesinin önlenmesi amacıyla "Ermenistan, Azerbaycan ve Türkiye’nin liderleriyle doğrudan görüşme gerçekleştirilmesi"²⁹ ve Türkiye'nin çatışmaya dahil olmaması gerektiğini belirtti.³⁰³¹ ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, Senato Dış İlişkiler Komitesi üst düzey üyesi Bob Menendez ve Senato Azınlık Lideri Chuck Schumer dahil bazı siyasetçiler, Trump yönetiminin Pentagon'un "ortak yardım programı oluşturma"³²³³ kapsamında Azerbaycan'a sağladığı askerî yardımı derhal askıya almasını istedi.³⁴³⁵ Meclis Dışişleri Komitesi Başkanı Eliot Engel, Türkiye gibi "üçüncü taraf ülkeler"in çatışmaya etkilerini "rahatsız edici" olarak nitelendirdi.³⁶ Pompeo 15 Ekim 2020'de her iki tarafı da insani ateşkese saygı göstermeye çağırdı ve “Ermenilerin, Azerilerin yaptıklarına karşı savunma yapabileceklerinden ve bu gerçekleşmeden önce ateşkesi doğru bir şekilde yerine getireceklerinden, sonrasında da masaya oturup bu tarihî ve karmaşık problemler silsilesini çözmeye çalışacaklarından umutluyuz." dedi.³⁷

22 Ekim 2020'de Frank Pallone, meslektaşlarının da desteğiyle "Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni destekleyen, kendi kaderini tayin hakkını tanıyan, Azerbaycan ve Türkiye'yi saldırgan olarak tanımlayan" iki partili bir karar çıkaracağını söyledi.³⁸ Brad Sherman ise Magnitsky Yasası ile Azerbaycan'a yaptırım uygulanması çağrısında bulundu³⁹

23 Ekim 2020'de Başkan Trump, çatışmada anlaşmaya varma konusunda "iyi bir ilerleme" kaydedildiğini belirterek "Bundan bahsediyoruz; Ermenistan ile konuşuyoruz, Ermenistan ile çok iyi ilişkilerimiz var. Harika insanlar ve onlara yardım edeceğiz." dedi.⁴⁰ 25 Ekim 2020'de ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Robert C. O'Brien, Ermenistan'ın ateşkesi kabul ettiğini, Azerbaycan'ınsa henüz kabul etmediğini ancak kabul etmeleri için baskı uygulanacağını belirtti.⁴¹ Günün ilerleyen saatlerinde her iki tarafın da insani ateşkesi kabul ettiği açıklandı.⁴²

Ermenistan'ın ABD Büyükelçisi Varujan Nersesyan ve Azerbaycanlı mevkidaşı Elin Süleymanov, ABD'yi çatışmaya müdahale etmeye davet etti.⁴³

Türkiye

Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanı Hulusi Akar, Azerbaycan'ın yanında olduklarını söyleyerek Kafkasya'da barış ve istikrarın önündeki en büyük engelin Ermenistan'ın konumu olduğunu vurguladı.⁴⁴ Adalet ve Kalkınma Partisi sözcüsü Ömer Çelik, resmî Twitter hesabından Ermenistan'ın Azerbaycan'a yönelik saldırılarını şiddetle kınadı. Cumhurbaşkanlığı sözcüsü İbrahim Kalın da Twitter hesabından Azerbaycan'ın yanında olduklarını açıkladı.⁴⁵ Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise: "Ermeni halkını, kendilerini felakete sürükleyen hükûmetlere karşı çıkmaya ve onları kukla olarak oynayanlara, geleceklerini sahiplenmeye çağırıyorum. Tüm dünyayı işgal ve zulme karşı mücadelede Azerbaycan'ın yanında olmaya çağırıyorum. Yaklaşık 30 yıldır konuyu görmezden gelen AGİT Minsk Grubu eş başkanları maalesef sorunu çözmek için çalışmaktan çok uzak. Ermenistan, bölgedeki barış ve istikrar için en büyük tehdit olduğunu bir kez daha gösterdi. Türk milleti her zaman olduğu gibi bugün de tüm imkanları ile Azerbaycanlı kardeşlerimizin yanında." dedi.⁴⁶ 28 Eylül'de Uluslararası Deniz Hukuku ve Doğu Akdeniz Sempozyumu'nda da Erdoğan, “Dün Azerbaycan topraklarına saldıran Ermenistan'ı bir kez daha kınıyorum. Türkiye tüm desteği ve kalbi ile kardeş Azerbaycan'ın yanında olmaya devam edecek. Bölgede Dağlık Karabağ kriziyle başlayan çatışmaya son vermenin zamanı geldi. Amerika Birleşik Devletleri, Rusya ve Fransa'dan oluşan Minsk Grubu 30 yıldır hiçbir şey yapmadı, hatta hiçbir şey yapmamak için elinden geleni yaptı. Ermenistan'ın işgal altındaki topraklardan derhal çekilmesiyle bölge yeniden barışa kavuşturulacak." diyerek sonuna kadar Azerbaycan'ın yanında kalacaklarını da sözlerine ekledi.⁴⁷⁴⁸⁴⁹⁵⁰

Diğer ülkeler

Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad çatışmadan Türkiye'yi sorumlu tutarken,⁵¹ 16 Ekim 2020'de Erivan'ı ziyaret eden Yunan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias, Türkiye'nin çatışmaya müdahalesinin ciddi uluslararası endişelere yol açtığı konusunda uyarıda bulunarak dış müdahalenin sona ermesini gerektiğini söyledi.⁵²

İsrail Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin, şiddetin ve can kaybının yeniden başlamasından duyduğu üzüntüyü dile getirerek, İsrail'in Azerbaycan ile uzun süredir devam eden iş birliğinin ve ilişkilerinin saldırı amaçlı olmadığını belirtti ve İsrail'in Ermenistan ile ilişkileri geliştirmekle beraber kendilerine insani yardım sunmaya hazır olduğunu da sözlerine ekledi.⁵³ Ancak Nikol Paşinyan, İsrail'i Azerbaycan'a ve Azerbaycan'ın müttefiklerine silah sattığı için ağır bir şekilde eleştirdi ve İsrail'in sivilleri hedefleyen "paralı askerler ve teröristler" ile çalıştığını söyledi.⁵⁴⁵⁵ Daha sonra Ermenistan, İsrail büyükelçisini geri çağırdı. Başbakan Nikol Paşinyan, İsrail'in önerdiği insani yardımı redderek İsrail'in bu yardımı "teröristlere" göndermesi gerektiğini belirtti.⁵⁶ İsrail Savunma Bakanı Benny Gantz ise Türkiye'yi bölgedeki barış çabalarını aksatmakla suçladı ve Türkiye'ye, ülkenin "doğrudan terörizmi" desteklediği gerekçesiyle baskı yapılması çağrısında bulundu.⁵⁷ İsrail, Azerbaycan'a desteği kesme olasılığı hakkında yorum yapmaktan kaçındı.⁵⁸

Macaristan, Azerbaycan'ın toprak bütünlüğünü desteklediğini belirterek, artan çatışmada gerginliğin azaltılmasını ve müzakere sürecini desteklediğini belirtti.⁵⁹⁶⁰ Ukrayna da benzer şekilde Azerbaycan'ın toprak bütünlüğünü desteklediğini ancak iki devlete de askerî yardım sağlamayacağını duyurarak⁶¹⁶²⁶³ kendi Ermeni ve Azeri toplulukları arasında etnik bir çatışmanın yaşanmamasını dilediğini belirtti.⁶⁴ Pakistan ise her iki taraf arasındaki barışın, çatışmayla ilgili BM Güvenlik Konseyi kararlarının uygulanmasına ve Ermeni kuvvetlerinin Azerbaycan topraklarından çekilmesine bağlı olduğunu belirterek Azerbaycan'ı destekledi.⁶⁵⁶⁶⁶⁷ İran, Ermenistan'ı Azerbaycan'ın toprak bütünlüğüne saygı duymaya çağırarak ateşkes ve siyasi diyaloğa olan ihtiyacı vurguladı ve çatışmalar konusundaki endişelerini dile getirdi.⁶⁸⁶⁹ İran dinî lideri Ali Hamaney, Azerbaycan'ın "işgal ettiği toprakları kurtarmaya hakkı olduğunu" ancak Ermeni azınlığın güvenliğinin de sağlanması gerektiğini söyledi.⁷⁰ Arnavutluk da Azerbaycan'ın toprak bütünlüğünü desteklediğini belirtti ve her iki tarafı da anlaşmazlığı barışçıl müzakerelerle çözmeye çağırdı.⁷¹

Arjantin,⁷² Kanada,⁷³ Şili,⁷⁴ Çin,⁷⁵ Hırvatistan,⁷⁶ Estonya,⁷⁷⁷⁸ Fransa,⁷⁹⁸⁰⁸¹ Gürcistan,⁸² Almanya,⁸³ Yunanistan,⁸⁴ Hindistan,⁸⁵⁸⁶ Endonezya,⁸⁷ İran,⁸⁸⁸⁹⁹⁰ Kazakistan,⁹¹⁹² Letonya,⁹³⁹⁴ Litvanya,⁹⁵⁹⁶ Moldova,⁹⁷ Polonya,⁹⁸ Romanya,⁹⁹¹⁰⁰ Rusya,¹⁰¹¹⁰²¹⁰³ Suudi Arabistan,¹⁰⁴ Birleşik Krallık,¹⁰⁵ Amerika Birleşik Devletleri,¹⁰⁶¹⁰⁷¹⁰⁸ Uruguay,¹⁰⁹ ve Kutsal Makam¹¹⁰ temsilcileri çatışmaya barışçıl bir çözüm için çağrıda bulundular. Afganistan, Dağlık Karabağ'da "Ermeni işgaline" son verilmesi çağrısında bulunurken ateşkes çağrısı yaptı ve ilgili tarafları uzun süredir devam eden krizi barışçıl yoldan çözmeye çağırdı.¹¹¹

Bosna-Hersek cumhurbaşkanlığının Boşnak üyesi Šefik Džaferović ve Demokratik Eylem Partisi lideri Bakir Izetbegović durumu 1992-1995 yılları arasında gerçekleşen Bosna Savaşı ile karşılaştırarak Ermeni tarafını kınadılar ve Azerbaycan'a desteklerini dile getirdiler.¹¹²¹¹³ Kıbrıs Cumhuriyeti, ateşkesi ihlal ettiği gerekçesiyle Azerbaycan'ı kınadı ve barışçıl müzakerelere geri dönüş çağrısında bulundu.¹¹⁴

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tanıyan tanınmayan veya kısmen tanınan devletler Transdinyester, Abhazya ve Güney Osetya, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ne desteklerini ilettiler.¹¹⁵¹¹⁶¹¹⁷¹¹⁸¹¹⁹¹²⁰

Rus-Ermeni film yönetmeni Sarik Andreasyan, Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski'yi Azerbaycan'a fosfor bombası ihraç etmekle suçladı.Zelensky, Instagram'daki paylaşımına çatışmayla herhangi bir ilgisi olmadığını söyleyerek cevap verdi.¹²¹¹²²

İnsani yardım kuruluşları

İnsan hakları kuruluşları; yoğun nüfusa sahip sivil yaşam bölgelerinde geniş alanlı etkisi olan ağır patlayıcı silahların kullanımını kınadı ve her iki tarafı da çatışmayı sona erdirmeye ve Misket Bombaları Sözleşmesi'ne dahil olmaya çağırdı.¹²³¹²⁴ Buna ek olarak Uluslararası Af Örgütü ve İnsan Hakları İzleme Örgütü, hem Azerbaycan'ı¹²⁵¹²⁶¹²⁷ hem de Ermenistan'ı¹²⁸¹²⁹ misket bombası kullandıkları gerekçesiyle kınadı.

Önerilen yaptırımlar

10 Kasım 2020'de varılan ateşkes anlaşmasının ardından Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian, Türkiye'nin Dağlık Karabağ sorununun tarafları tarafından akdedilen ateşkes şartlarına saygı göstermesi gerektiğini, aksi takdirde Avrupa Birliği'nin ülkeye ek yaptırımlar uygulayabileceğini belirtti.¹³⁰ 18 Kasım 2020'de Hollanda Parlamentosu, hükûmeti Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'e, Mihriban Aliyeva'ya ve "Türkiye'nin Dağlık Karabağ'da konuşlandırdığı Suriyeli savaşçılara" savaş suçu işledikleri gerekçesiyle yaptırım uygulamaya çağıran bir önergeyi kabul etti.¹³¹ Milletvekilleri, Dağlık Karabağ'daki olayların Türkiye desteğiyle Azerbaycan tarafından başlatıldığını belirten başka bir kararı daha onayladı.¹³²¹³³ 19 Kasım 2020'de ise New Jersey Senatörü Bob Menendez ABD'nin, Ermenistan ve Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ne yönelik saldırıları nedeniyle Türkiye ve Azerbaycan'a yaptırım uygulamasını talep etti.¹³⁴

Yurt dışındaki vatandaşlar

Ermeniler

Dünyanın dört bir yanındaki Ermeniler barış görüşmeleri için toplandılar.¹³⁵ 1 Ekim'de Güney Osetya Ermeni topluluğuu Azerbaycan ve Türkiye'yi kınıyarak Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığının tanınması çağrısında bulundu.¹³⁶ Ertesi gün Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti kentindeki Ermeniler endişelerini ve yardım gönderme niyetlerini dile getirdiler.¹³⁷ Daha sonra Gürcistan, Gürcistan'daki Ermeni azınlığa engel olmak amacıyla Ermenistan ile sınırını kapattı.¹³⁸ Hırvatistan'ın Ermeni diasporasının lideri, kendi deyimiyle Ermenilere yönelik bir soykırım için Ermeniler lehine destek istedi.¹³⁹ 5 Ekim'de Amerikalı Ermeniler, Los Angeles'taki CNN binasının önünde protesto gösterileri düzenleyerek "daha doğru haberlerin yapılması için" çağrı yaptı.¹⁴⁰ 11 Ekim'de LA topluluğu Türk Konsolosluğu'na doğru 100.000 kişilik protesto yürüyüşü düzenledi. Los Angeles'teki protestoya destek olmak amacıyla Washington, San Francisco, New York, Boston ve Amerika Birleşik Devletleri'nin başka yerlerinde küçük çaplı protestolar düzenlendi.¹⁴¹¹⁴² Los Angeles belediye başkanı, belediye binasını Ermeni bayrağının renkleriyle aydınlatarak Ermenistan'a ve şehirdeki Ermeni topluluğuna destek verdi.¹⁴³¹⁴⁴ Orange County'de Başkan Trump'ın mitingi öncesi, Türkiye ve Azerbaycan'a yaptırım uygulanması için bir protesto daha düzenlendi.¹⁴⁵ Trump ise Carson City'deki mitingi öncesi "Ermenistan halkı ülkeleri için harika bir ruha sahip" diyerek Ermenileri övdü.¹⁴⁶ Avrupa'nın dört bir yanında Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığının tanınmasını talep eden protestolar düzenlendi. En büyük protestoların gerçekleştiği yerler arasında Fransa'nın Paris şehri ve Brüksel, Belçika'da yer alan Avrupa Birliği Konseyi binasının önü bulunmaktaydı.¹⁴⁷ Büyük bir protesto da Suriye'nin Halep şehrinde yaşayan Ermeniler ve Suriyeliler tarafından düzenlendi.¹⁴⁸ Ayrıca Arjantin'deki,¹⁴⁹ Avustralya'daki¹⁵⁰ Kanada'daki¹⁵¹ ve Uruguay'daki¹⁵² Ermeni toplulukları da Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ne destek amacıyla protestolar düzenledi.

Ekim 2020'de Ermeniler tarafından organize edilen bir e-posta kampanyası, SpaceX'e yüzlerce e-postanın gönderilmesiyle sonuçlandı ve bu e-postalar SpaceX'ten Türksat 5A'yı uzaya göndermemelerini talep ediyordu.¹⁵³ Ancak SpaceX bu taleplere yanıt vermedi.¹⁵⁴ 29 Ekim 2020'de yüzlerce Ermeni, Türk uydusunun SpaceX tarafından uzaya gönderilmesini protesto etmek amacıyla Los Angeles'taki SpaceX genel merkezinin önünde toplandı.¹⁵⁵ SpaceX protestolara karşı sessizliğini korumaya devam etti ve yetkililer haberlerle ilgili konuşma yapmayı reddetti.¹⁵⁶¹⁵⁷ 27 Eylül'de Armenia Fund tarafından "Biz ve sınırlarımız: Her şey Artsah için" sloganıyla bağış toplama kampanyası başlatıldı ve 170 milyon dolardan fazla bağış toplandı.¹⁵⁸¹⁵⁹ 28 Ekim'de, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti için farkındalık yaratmak ve fon sağlamak amacıyla Ermeni ve yabancı sanatçıların yer aldığı çevrimiçi bir müzik etkinliği düzenlendi.¹⁶⁰ Çatışmaların sona ermesinden sonra bağışların 100 milyon doları hükûmete yönlendirildi. Bu durum Başbakan Sarkisyan ve para iadesi isteyen bazı bağışçılar tarafından eleştirildi.¹⁶¹¹⁶²

4 Kasım günü yerel saatle 20.30 sularında 20-30 yaşları arasında 6-8 Ermeni erkek Güney Beverly Drive'da bir Türk lokantasına girip "Türkleri öldürmeye" geldiklerini söyleyerek masa ve sandalyeleri kırmaya başladı.¹⁶³¹⁶⁴ İşletmenin eşyalarını tahrip eden kişilerin daha sonra da çalışanlara fiziksel olarak saldırdıkları bildirildi.¹⁶⁵ Kurbanlar hafif yaralansalar da olay yerinde tıbbi tedavi görmeyi reddettiler.¹⁶⁶ Beverly Hills Belediye Başkanı bunu "kabul edilemez bir nefret ve şiddet eylemi" olarak nitelendirdi ve böyle bir davranışa asla yer olmadığını belirtti.¹⁶⁷ Türkiye'nin ABD Büyükelçisi de saldırıyı şiddetle kınayarak Los Angeles belediye başkanını da saldırıyı kınamaya ve yetkilileri olay yerine yakın bölgelerde yaşayan Amerikalı Türkleri koruma altına almaya çağırdı.¹⁶⁸¹⁶⁹

7 Kasım gecesi Ukrayna'nın Harkov kentinde kimliği belirsiz iki şahıs tarafından Azerbaycan Fahri Konsolosluğu binasına ateş açıldı.¹⁷⁰ Ancak olayda kimse yaralanmadı. Harkov polisi aynı gün soruşturma başlattı.¹⁷¹ Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı olayı kınadı ve olayın faillerinin "radikal Ermeni güçleri" olduğunu söyledi.¹⁷²

Azerbaycanlılar ve Türkler

1 Ekim'de Ali Hamaney'in dört eyaletteki (Erdebil, Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan ve Zencan) temsilcileri; Dağlık Karabağ'ın Azerbaycan'a ait olduğunu, ve toprakların iade edilmesi gerektiğini ve Azerbaycan hükûmetinin yasalara göre hareket ettiklerini belirtti.¹⁷³¹⁷⁴ Ertesi gün, Tebriz de dahil olmak üzere başkent Tahran ve İran'ın çeşitli şehirlerinde Azerbaycan'ı desteklemek için çok sayıda protesto düzenlendi. İranlı Azeriler protestolar sırasında Azerbaycan yanlısı sloganlar attılar.¹⁷⁵ Yerel güvenlik güçleri gösterilere müdahale ederek en az 38 kişiyi gözaltına aldı.¹⁷⁶ Aynı gün Moldova'daki 50 Azerbaycanlı temsilci başkent Kişinev'de Azerbaycan'a desteklerini iletti.¹⁷⁷ 3 Ekim'de Gürcistan'daki Azeriler, Azerbaycan için savaşmaya hazır olduklarını ve Dağlık Karabağ'ı geri alma arzularını dile getirdiler.¹⁷⁸ 16 Ekim'de Birleşik Krallık'ta yaşayan Azerbaycanlılar, İranlı Azerbaycanlılar ve Türkler; Uluslararası Af Örgütü'nün Londra'daki merkezinin önünde toplanarak Gence, Mingeçevir, Terter ve diğer yerleşim bölgelerine yönelik Ermeni saldırılarını kınayan bir protesto mitingi düzenlediler.¹⁷⁹ Ertesi gün Amerikalı Azeriler Chicago'da, Gence'ye yönelik saldırıları kınayan bir miting düzenlediler.¹⁸⁰ Ertesi gün Birleşik Krallık'taki Azerbaycanlılar; Londra'daki Azerbaycan Büyükelçiliği'nin önünde, saldırılarda ölen sivilleri andı.¹⁸¹ Gürcistan Azerileri ise Tiflis'teki Parlamento Binası önünde miting düzenledi.¹⁸² Aynı gün Rusya Azerileri, Azerbaycan'ın Moskova'daki büyükelçiliğinin önünde 17 Ekim saldırısı kurbanlarını andı.¹⁸³ Tebriz'de patlak veren protestolarda birçok İranlı Azeri, Azerbaycan yanlısı sloganlar attı ve İran'ın Nurduz sınır kapısı üzerinden Ermenistan'a olan silah desteğini protesto etti.¹⁸⁴ İran güvenlik güçleri protestoya müdahale ederek 200'den fazla kişiyi gözaltına aldı.¹⁸⁵ 23 Ekim'de Amerikalı Azerbaycanlılar, Trump yanlısı bir mitingde toplandı ve Azerbaycan'a desteklerini dile getirdi.¹⁸⁶ San Francisco ve Minnesota'da ise Azerbaycanlılar toplanıp Ermenistan'ı "balistik füze saldırıları" nedeniyle kınadılar.¹⁸⁷¹⁸⁸¹⁸⁹ 26 Ekim'de Azerbaycanlılar Almanya'nın Bielefeld kentinde ve Danimarka'nın Kopenhag kentinde Azerbaycan yanlısı gösteriler düzenledi.¹⁹⁰¹⁹¹ 28 Ekim 2020 akşamı onlarca Türk ve Azerbaycanlı Fransa'nın Lyon sokaklarında gösteri düzenledi ve Ermenileri tehdit ederek Erdoğan yanlısı sloganlar attı.¹⁹²¹⁹³ Fransa Bağımsız Polis Komiserleri Birliği, Lyon'un 35 kilometre güneyindeki Vienne kasabasında Türklerin şehirde Ermenileri aramak için yürüyüş düzenledikleri ve yerel polis ekibine saldırdığı benzer bir olayın görüntülerini paylaştı.¹⁹⁴ Bu olaylar Lyon ile Marsilya arasındaki otoyolun kapatılmasına neden olan Ermenistan'a destek gösterisi sırasında A7 otoyolunda Türkler ve Ermeniler arasında çıkan çatışmalardan sonra geldi.¹⁹⁵ Kavga sırasında çekiç darbesi sebebiyle hastaneye kaldırılan 23 yaşındaki bir Ermeni ve 4 Türk yaralandı.¹⁹⁶¹⁹⁷¹⁹⁸ Birkaç gün sonra, Lyon Ermeni Soykırımı Anıtı, Ülkü Ocakları tarafından Türkiye yanlısı grafiti ve hakaretlerle tahrip edildi.¹⁹⁹ Anıtın tahrip edilmesinin ardından Fransa Ülkü Ocakları'nı yasakladı ve Lyon'daki Ermeni okulları ve kiliselerinin etrafındaki güvenlik seviyesini arttırdı.²⁰⁰²⁰¹²⁰²

Spor

Çatışma nedeniyle UEFA, Ermenistan ve Azerbaycan'ın 2020-21 UEFA Uluslar C Ligi iç saha maçları için ev sahipliği yapmayacaklarını duyurdu. Bunun yerine Ermenistan Polonya'nın Tychy kentinde, Azerbaycan ise Arnavutluk'un Elbasan kentinde oynayacak.²⁰³

31 Ekim 2020'de PR ve medya yöneticisi Nurlan İbrahimov'un sosyal ağlardaki "yaşlı ve genç tüm Ermenileri ayrım göz etmeksizin öldürülmesi gerektiği" yönünde nefret söylemi içeren paylaşımlarından sonra Ermenistan Futbol Federasyonu, FIFA ve UEFA'ya Azerbaycan kulübü Karabağ FK'ye yaptırım uygulanması çağrısında bulundu.²⁰⁴²⁰⁵ Ertesi gün İbrahimov için Ermenileri hedef alan "ırkçı ve ayrımcı davranışları" nedeniyle ömür boyu men ve 100.000€ idari para cezası verildi.²⁰⁶²⁰⁷²⁰⁸²⁰⁹ UEFA'nın yaptırımından kısa bir süre sonra İbrahimov, Ermenistan'da arananlar listesine eklendi.²¹⁰

Ünlüler

Sonradan taraf tutmadıklarını belirten Cardi B²¹¹ ve Elton John²¹² gibi ünlüleri içeren bazı ünlüler çatışmalar hakkında yorumda bulundular. Ermenistan'ı destekleyenler arasında Mel Gibson, Ronda Rousey, Henrikh Mkhitaryan, Peter Gabriel, Sean Penn, Michael B. Jordan, Kylie Jenner, Tinashe ve Cher bulunmaktadır.²¹³²¹⁴²¹⁵²¹⁶²¹⁷²¹⁸²¹⁹²²⁰ Kim Kardashian ve diğer Kardashianlar Ermenistan'ı desteklemek için video mesajlar yayınladılar; Ermenistan Fonu'na 1 milyon dolar bağışta bulundular.²²¹²²² Rapçi Kanye West, Ermenistan için dua edeceğini belirten bir tweet attı.²²³ Azerbaycan tarafını desteklemek içinse Arsenal futbolcusu Mesut Özil ve şarkıcı Sami Yusuf tweet atarken,²²⁴²²⁵ Barcelona'nın eski oyuncusu Ronaldinho ve Amerikalı aktör Chuck Norris Azerbaycan'ı destekleyen bir video mesajı yayınlayarak Azerbaycanı desteklemişlerdir.²²⁶ Sinan Akçıl,²²⁷ Hadise, Bergüzar Korel,²²⁸ Acun Ilıcalı,²²⁹ Kenan İmirzalıoğlu,²³⁰ Tarkan, Cem Yılmaz²³¹ gibi birçok Türk ünlü de Azerbaycan'a taziye ve desteklerini paylaştı.

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin tanınması

Devam eden çatışmalar nedeniyle, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tanımaya yönelik acil önergeler farklı şehir ve kasabalarda kabul edildi.²³²²³³²³⁴²³⁵²³⁶²³⁷ 25 Kasım'da Fransız Senatosu, Fransız hükûmetini Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tanımaya çağıran kararı kabul etti.²³⁸²³⁹²⁴⁰²⁴¹ Senato tarafından alınan kararlar, Fransız hükûmeti için tavsiye niteliği taşımakta ve hükûmet için bağlayıcı hüküm ifade etmemektedir.²⁴² Fransız Dışişleri Bakanı Jean-Baptiste Lemoyne, "Karabağ'ın tek taraflı tanınmasının kimseye faydası olmayacağını" ve bunun arabuluculuk çabalarını arttırmayacağını söyledi.²⁴³ Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Fransız Senatosunun verdiği bu kararın "tarihî bir karar" olduğunu belirtti.²⁴⁴ Dağlık Karabağ Dışişleri Bakanlığı, Fransız Senatosunun oylamasının Fransa Ulusal Meclisi ile diğer ülkelerin kurumları için de örnek teşkil edeceğini umarak yapılan oylamayı "cesurca" olarak nitelendiren ve senatoya minnettarlık ifade eden bir bildiri yayımladı.²⁴⁵ Fransa'nın Azerbaycan Büyükelçisi Zacharie Gross, "Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin tek taraflı tanınmasının Fransız hükûmetinin politikası olmadığını" belirtti.²⁴⁶ Azerbaycan Parlamentosu, Fransız Senatosunun kararını kınadı ve Azerbaycan hükûmetini AGİT'e Fransa'nın AGİT Minsk Grubu eş başkanlığından çıkarılması için çağrıda bulunmaya çağırdı.²⁴⁷ Parlamento başkanı Sahibe Gafarova, kararın "çatışmanın özünü çarpıttığını" söyledi. Fransa'nın AGİT Minsk Grubu eş başkanı olduğunu vurgulayan Gafarova, "Özgürlük ve demokrasiden söz eden bu ülke işgalci ile işgal edilen arasında hiçbir zaman ayrım yapmadı ve önyargılı bir tutum sergiledi" dedi.²⁴⁸ Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı da Fransa Büyükelçiliğine bir protesto notası gönderdi.²⁴⁹ 27 Kasım'da Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP), Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve İYİ Parti Fransız Senatosunun Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin tanınmasına ilişkin kararını kınayan ortak bir bildiri yayımladı.²⁵⁰ Bildirinin yayımlanmasından iki gün sonra Fransa Dışişleri Bakanlığı, Fransa'nın "tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni" tanımadığına dair bir açıklama yaptı.²⁵¹²⁵²

3 Aralık 2020'de Fransa Ulusal Meclisi, Fransız hükûmetini Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni tanımaya çağıran bir kararı kabul etti.²⁵³ Oylamadan önce Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin Fransa tarafından tanınmasının hem Karabağ'daki barış süreci hem de Fransa için ters yönde bir etki yapacağını söyledi.²⁵⁴ Dağlık Karabağ Dışişleri Bakanlığı, tanınmanın "Dağlık Karabağ vatandaşlarının kendi topraklarında özgürce yaşama haklarını garanti edeceğini" ve çatışmanın siyasi çözümünün kendi kaderini tayin hakkına dayanması gerektiğini iddia etti.²⁵⁵ Ertesi gün Azerbaycan, Fransız Büyükelçisine bir protesto notası gönderdi.²⁵⁶ Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı da alınan bu kararın Fransız parlamentosu tarafından yapılan "tamamen temelsiz, düşmanca ve kışkırtıcı başka bir faaliyet" olduğunu belirterek ve bu "taraflı" kararın Azerbaycan'a karşı "sürekli bir kampanyanın" parçası olduğunu ekledi. Kararın başlığına atıfta bulunan bakanlık, Fransız Ulusal Meclisi üyelerini çatışmaya "dinî imalar eklemekle" suçladı ve kararın yasal bir dayanağı olmadığını vurguladı.²⁵⁷

Bazı uluslararası analistler, arabulucuların tarafsızlıklarını sürdürmeleri gerektirdiğine değinerek Fransa'yı Ermenistan'a verdiği destek nedeniyle Minsk Grubu eş başkanlığından istifa etmeye çağırdı.²⁵⁸

22 Kasım 2020'de uluslararası hukuk açısından Dağlık Karabağ'ın Azerbaycan'ın bir parçası olduğunu söyleyen Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin "Statükonun Dağlık Karabağ ve Ermenistan arasında iletişimin sağlanması şartıyla kayda alınması ve geleceğe taşınması gerekiyor" dedi.²⁵⁹ Vladimir Putin'in Basın Sekreteri Dmitri Peskov, Rusya'nın diğer ülkeler gibi Dağlık Karabağ'ın statüsü konusundaki tutumunu değiştirmediğini ve bu toprakların mülkiyetinin BM Güvenlik Konseyi kararları ile belirlendiğini söyledi. Peskov'a göre Karabağ'dan "sorumlu kimse" yok ve Rusya, bölgedeki faaliyetlerini çatışmanın iki tarafı olan Azerbaycan ve Ermenistan ile koordineli bir şekilde sürdürüyor.²⁶⁰ Devlet Başkanı Vladimir Putin, 17 Aralık'taki yıllık basın toplantısında tutumunu yineleyerek uluslararası hukukun Dağlık Karabağ'ı Azerbaycan'ın bir parçası olarak tanıdığını ve Rusya'nın her zaman Dağlık Karabağ çevresinde işgal edilmiş yedi rayonun Azerbaycan'a iade edilmesi taraftarı olduğunu söyledi.²⁶¹